Mons en Borinage. In Mons ademt de Grand-Place een sfeer van verfijnde stedelijkheid, rauw daarentegen oogt de Borinage. In no-time wissel je hier van fraaie barok naar een intrigerend mijnverleden, met een rol voor Vincent van Gogh.
Tekst en foto's Wim ten Brinke
Verstopt in Wallonië ligt, terzijde van de doorgaande weg naar Parijs, het eeuwenoude Mons (Bergen in Nederlandse vertaling). Wie vanaf de rand van de binnenstad omhoogloopt langs straten waar steeds meer woningen eeuwenoud aandoen met hun grijze natuursteen en donkerrode baksteen, krijgt als kroon op een toe-nemende schoonheid zicht over de Grand-Place, die omgeven is door herenhuizen, met als -voornaamste het stadhuis en zijn klokkentoren. De meeste monumenten hebben een -signatuur uit de zeventiende of achttiende eeuw; de stad zelf is een stuk ouder – al in de twaalfde eeuw was er een eerste omwalling – maar door een stadsbrand en oorlogen ging veel verloren.
Culturele hoofdstad
Het historische Mons heeft een enorme poetsbeurt gekregen, nadat de nominatie voor ‘Culturele Hoofdstad van Europa in 2015’ was binnengehaald. Dat is bijzonder, zo’n kleine stad - minder dan 100.000 inwoners - en dan zo’n titel. Burgemeester en oud-premier van België Elio Di Rupo (altijd met vlinderstrik) heeft daar de nodige invloed op gehad. ‘Hij weet waar hij moet kloppen’, in de fijnzinnige woorden van onze gids, monsieur Masselus. Nieuwe musea, gerestaureerde gebouwen; de culturele hoofdstad straalt nog steeds.
Vanaf de Grand-Place lopen we door de ‘tuin van de burgemeester’, gelegen achter het stadhuis, een oase van groen met rondom historische gebouwen. Verder omhoog gaat het, steil wordt het – ja, Mons doet z’n naam eer aan – naar de top van de stad. Daar staat het laat zeventiende-eeuwse belfort, baken van de stad, bijzonder door z’n barokke uitvoering.
Religieus bolwerk
Mons was een religieuze stad, eeuwenlang hadden 30 nonnen (het kapittel van de kanunnikessen) het er voor het zeggen. ‘Alleen aan de paus wensten zij zich te onderwerpen,’ volgens Masselus. Symbool van hun almacht was hun kerk, de Sainte-Waudru, die zij rond 1450 lieten bouwen in Vlaams-gotische stijl. Overdonderend is het enorme schip, hoog reiken de bogen. De nonnen huurden de beste beeldhouwer van de Nederlanden, Jacques du Broeucq, om de kerk te versieren met beelden in die nieuwe stijl uit Italië: de renaissance. De levendige reliëfs, de beelden van de zeven deugden, ze zijn een lust voor het oog. De afgelopen decennia is de religie in hoog tempo uit Mons verdwenen; kerken, kapellen en kloosters kregen een nieuwe bestemming, zoals een oude abdij die nu conservatorium is, een kerk die werd veranderd in een hotel (kamers kijken uit via roosvensters), of een voor-malige kapel, waarin duurzame -appartementen zijn gebouwd. ‘Zie, een kerk voorzien van zonne-panelen op zijn dak, heeft u ooit zoiets gezien?, vraagt gids Masselus.
De Borinage en van Gogh
Hoe dicht Mons tegen de voormalige mijnstreek de Borinage aanligt, zie je vanaf het belfort: links de stad, rechts de terrils, de afvalbergen van de mijnen – ooit zwarte steenpuisten, nu vriendelijke heuvels, met bos begroeid. Hoewel dichtbij, was de afstand groot. ‘Zeg niet tegen iemand van Mons dat hij uit de Borinage afkomstig is’, meent Masselus. Groot was de afkeer van de streek, waar mijnwerkers in miserabele omstandigheden steenkolen dolven en waar bovengronds de armoede schrijnend was. De mijnbouw is al bijna vijftig jaar verleden tijd, maar nog altijd rijgen geringe -arbeidershuisjes zich in eindeloze aantallen aaneen. Blaas er zwarte kolenstof en giftige cokesmist overheen en het wordt voorstelbaar dat de jonge Vincent van Gogh zich als beginnend predikant het lot van de arbeiders aantrok. Van december 1878 tot november 1880 verbleef hij er, zijn woningen zijn gereconstrueerd, zijn gangen nagelopen. ‘Vincent wilde één worden met de arme sloebers, en ging wonen in een boshutje; verzorgde zich niet meer en deelde alles wat hij had. Helaas zag men hem vooral als een vreemde snuiter,’ vertelt Vincent- en Borinagekenner Filip Depuydt. ‘Zendeling bleek niet zijn roeping, de schilderkunst wel, en die ontdekte hij in de Borinage.’
De erbarmelijke werkomstandigheden waren een voedingsbodem voor het ontstaan van het socialisme. In Mons moesten ze er weinig van hebben, maar door fusies smolt Mons samen met gemeenten uit de Borinage. Daardoor veranderde Mons van een liberale- naar een socialistische stad, en zodoende kon socialist Di Rupo, zoon van arme Italiaanse immigranten, er burgemeester worden, en daarmee voorbeeld van de toenadering tussen Mons en Borinage. Als bezoeker doe je je er voordeel mee, want gemakkelijk steek je over van de verfijnde Grand-Place naar de rauwe wereld van terrils, arbeidershuisjes en restanten van de mijnbouw; werelden van verschil overbrugbaar in een handomdraai.
Doudou
1348, een pestepidemie jaagt velen de dood in. In een wanhoopspoging de epidemie te bezweren worden de overblijfselen van Waudru, stichtster van Mons, op een kar door de stad gereden. Nog altijd gaan in het weekend na Pinksteren de relieken van Waudru – bewaard in de kerk in een vergulde kist – op een gouden koets rond. Op de terugweg geven honderden de kar en paarden een duwtje in de rug om de laatste steile helling naar de kerk te nemen. Lukt dat niet dan valt rampspoed de Monsenaren ten deel. Direct daarna breekt op de Grand-Place de strijd los tussen Sint Joris en de draak, en altijd overwint het goede het kwade. Processie en volksfeest heten samen Doudou.
Wandelen in Mons en Borinage
In de stad zijn twee wandelroutes uitgezet; in de korte zitten de hoogtepunten (Grand-Place, stadhuis, kerk, Belfort), de langere laat meer van de binnenstad zien en komt langs meer musea, zoals BAM (Beaux-Arts Mons) met moderne kunst, Musee du Doudou over Sint Joris en de draak, Musee François Duesberg met pendules en porselein en maison Losseau met art nouveau.
In de Borinage ligt wereldcultuurerfgoed Le Grand Hornu, de reconstructie van een 19e-eeuws mijncomplex, met een museum voor moderne kunst. In de Voetsporen van Vincent van Gogh wandel je vanaf zijn woonhuis in Wasmes (Rue Wilson 221, 7340 Wasmes; geopend zaterdag en zondag van 10 tot 16 uur). Er staat een bewegwijzerde route (met topografische kaart) van ongeveer 10 kilometer op de website van Filip Depuydt (zoek via Filip Depuydt en kijk bij Tourisme, Wasmes Circuit). De route start in Wasmes, maar is ook te beginnen bij het woonhuis van van Gogh.
Vanuit Utrecht rijd je in 2,5 tot 3 uur via Antwerpen en Brussel naar Mons. Meer informatie over bezienswaardigheden, accommodatie en restaurants op de website van Visit Mons.
